مقدار آب رودخانه در حوضه آبريز به چه عواملي بستگي دارد؟

شرايط اقليمي

در آب و هواي گرم، به علت بالا بودن دما، مقدار تبخير بيش‌تر است و بنابراين مقدار کمي از بارش در رودخانه‌ها جريان مي‌يابند. بعلاوه شدت بارندگي، طول مدت بارش، و نوع آن در مقدار آب رودخانه مؤثر است.

جنس زمين

وضع زمين شناسي، به خصوص نوع مواد تشکيل دهنده زمين، نيز بر مقدار آب رود تأثير مي‌گذارد. نفوذ آب به داخل از تغييرات شديد رودخانه جلوگيري مي‌کند.

توپوگرافي

شکل پستي و بلندي‌هاي سطح زمين نيز در مقدار آب رودخانه، تأثير دارد. واضح است که در شيب‌هاي تند، جريان آب سريع‌تر از شيب‌هاي ملايم است. در زمين‌هاي هموار نيز توده‌هاي آب ساکن ايجاد مي‌شود که تبخير و نفوذ بيش‌تر را به همراه دارند.

پوشش گياهي

مقدار پوشش گياهي در يک حوضه آبريز نيز در مقدار آب و تغيير آن در طول زمان مؤثر است. شاخ و برگ درختان، قسمتي از آب باران را خود نگه مي‌دارد و باعث مي‌شود که باران قبل از رسيدن به زمين به تدريج تبخير شود. به همين جهت ريزش باران‌هاي خفيف و کوتاه در يک منطقه جنگلي ممکن است اصولاً آبي را به رودخانه وارد نکند. به علاوه گياهان باعث مي‌شوند که آب باران فرصت و امکان بيش‌تري براي نفوذ به داخل زمين داشته باشد (ايرنا، 1388).

آبفرسايي سطحي

آب‌هاي جاري بيش از هر عامل ديگري در فرسايش، حمل و رسوب دادن مواد نقش دارند (ولايتي،1383). نقش رودخانه‌ها در اين ميان همواره فرسايش و حمل مواد از ارتفاعات به درياها و هموار کردن تدريجي ارتفاعات و پرنمودن مناطق عميق درياها بوده است. موادي را که رودخانه‌ها با خود حمل مي‌کنند بار رود يا آبرفت مي گويند. در اين راستا رودها علاوه بر بار جامد مقادير زيادي بار محلول نيز حمل و وارد درياها مي‌کنند (سايت رشد، 1388).

سايش

ذرات و قطعات موجود در آب رودخانه، در حين حرکت با غلطيدن و ضربه زدن، به تخريب و کندن بستر خود مي‌پردازند. از طرف ديگر ضمن اين عمل و همچنين اصطکاک با يکديگر، خود نيز خرد و ساييده و گودتر مي‌شوند.

آب‌هاي جاري، با ذرات همراه خود عامل نيرومندي در تخريب بستر رود هستند. قدرت فرسايش آب‌هايي که فاقد مواد معلق‌اند بسيار کم است. از طرفي، قدرت سايش رودخانه رابطه مستقيم با جريان آب دارد.

کندن مستقيم مواد

آب‌هاي جاري، حتي اگر حاوي مواد معلق نباشند، مي‌توانند بر اثر عمل هيدروليکي موجب فرسايش بستر خود شوند. کنده شدن ذرات و حمل يا رسوبگذاري آب‌ها رابطه مستقيم با سرعت جريان آب دارد. به علاوه، جريان‌هاي آشفته با ضربه زدن به ديواره‌هاي رودخانه مي‌توانند مستقيماً به فرسايش آن‌ها بپردازند.

انحلال

آب‌هاي جاري در ضمن حرکت، سنگ‌هاي بستر خود را تجزيه يا حل مي‌کنند. برخي از مواد موجود در آب رودخانه باعث تشديد عمل انحلال آن‌ها مي‌شود. مقدار مواد محلول در يک رودخانه رابطه مستقيم با وضعيت زمين شناسي و نوع آب و هواي منطقه دارد (سايت رشد، 1388).      

حمل

مواد موجود در رودخانه به سه صورت حمل مي‌شوند:

1. بار معلق

مواد دانه ريزي (رس، سيلت) هستند که به صورت معلق يا شناور در آب قرار مي‌گيرند. چون وزن مخصوص آن‌ها تا حدودي معادل وزن مخصوص آب است، لذا مدت زيادي مي‌توانند در آب باقي بمانند. حمل اين رسوبات به خاطر شناور ماندن طولاني مدت آن‌ها در آب است که گاهي تا درياها صورت مي‌گيرد.

2. بار بستر

موادي که دانه درشت‌تر مي‌باشند، مانند شن، ماسه تا قطعات بزرگ سنگي، در بستر رودخانه مي‌غلطند و از نقاط مرتفع به نقاط کم ارتفاع حمل مي‌گردد. مقدار آن‌ها به شيب بستر و ميزان آب رودخانه بستگي دارد. اندازه گيري بار بستر دشوارتر از بار معلق است.

3. بار محلول

کاني‌هاي محلول در آب، مانند انواع کلرورها، سولفات‌ها، بي کربنات‌ها، نيترات‌ها و در شرايط خاصي هم حتي سيليکات‌ها به صورت بار محلول توسط آب حمل مي‌شوند. هر قدر يک کاني محلول‌تر باشد، مدت طولاني‌تري به‌صورت محلول در آب باقي خواهد ماند.

منبع:

http://seven5.vcp.ir